Cranberry's zijn niet alleen knalrode besjes met vitamine C, maar ook het trotse symbool van een lange traditie op Terschelling. En dat spannende verhaal van die schipbreuk? Dat is dus écht gebeurd. 

Typisch Terschelling: de lage lucht, de weidse Waddenzee en duinpannen vol cranberryplanten, zover het oog reikt. "Terwijl die bes pas tweehonderd jaar op het eiland groeit", vertelt Hans van Kleuren, cranberry-expert. "Eigenlijk is de bes een exoot, die hier groeit dankzij jutters op het eiland. Begin 1800 voeren Amerikaanse koopvaardijschepen langs de Waddeneilanden, op weg naar Scandinavië. Aan boord hadden ze vaten rum en brandewijn om zo'n lange zeilreis een beetje leuk door te komen, en vaten vol cranberry's. Waarom wisten ze niet, maar zolang de bemanning daar regelmatig wat van at, kreeg niemand aan boord scheurbuik."

Feestje of brandhout
"De Waddenzee was altijd al een verraderlijk stukje zee", vertelt Hans. "Stromingen, getij: regelmatig kwamen schepen in de problemen. Dan spoelde de lading aan op het strand van Terschelling. De regels van jutten zijn: alles wat je vindt op het strand, is van de gemeente. Wat je vindt in het duin, is van jou. Dus aangespoelde vaten werden snel van het strand af de duinen in gesleept. Pas daar keken jutters wat erin zat. Was het rum, dan was het feest. Waren het die zure besjes, dan kieperden ze de vaten leeg in de duinen - dan hadden ze tenminste nog brandhout."
De eilanders hielden toen niet van cranberry's, maar de cranberry hield wel van het eiland. De bessen ontkiemden, het werden plantjes en die voelden zich hier thuis, dus ze vermenigvuldigden zich snel. Mooi verhaal, maar is het geen broodje aap? "Het is echt waar", bezweert Hans. "De Universiteit Wageningen heeft hier onlangs nog uitgebreid onderzoek naar gedaan, en wat bleek: onze planten zijn verwant aan cranberry-families in Canada en Amerika."

Spierkracht
De bessen groeien in beschermde natuurgebieden, niet op akkers of kassen. "De plukgebieden zijn van Staatsbosbeheer, als bedrijf mogen wij in het najaar de bessen oogsten om ze te verkopen." Dat gebeurt zonder machines, helemaal op spierkracht. Met een speciale bak met metalen pinnen worden de plantjes gekamd, zodat de bessen eraf rollen en opgevangen worden. "Een zware klus. Een vaste ploeg van twintig eilanders die dit al jarenlang doet, helpt ons elk jaar. De traditie en de plukmethode met die bak wordt doorgegeven van vader op zoon, van opa op kleinzoon."

Hans en zijn collega's van Terschellinger Cranberries zijn dus geen eigenaar van de bessenplanten. De natuur is de baas, zou je kunnen zeggen. "Wij zijn geen cranberry-boeren of kwekers, we moeten werken met wat de planten ons geven. We mogen geen water geven als het droog of warm is, we schoffelen geen planten om als die zon wegvangen van de besjes, en als het regent kunnen we het natuurgebied niet in, want dan zou je de planten en het natuurgebied stukmaken. Jammer, maar dan hebben we dus een kleinere oogst."

Puur en gezond
Jarenlang werden de besjes zo snel mogelijk naar Engeland verscheept, want niemand hier vond ze echt lekker. "Ze zijn behoorlijk zuur, zuurder dan bijvoorbeeld citroen, maar ik hou daar juist van," zegt Hans. "Een bakje verse cranberry's knabbel ik zo leeg en ik heb altijd een fles puur cranberrysap in huis." Hij weet wel hoe heel Nederland die lokale cranberry gaat leren waarderen. "Om te beginnen: eet 'm nou niet alleen bij het kerstdiner, cranberry's zijn het hele jaar lekker. Een scheutje cranberrysap pept elke saus op, een lepel cranberryjam in de yoghurt is 's ochtends een heerlijke start. En vind je cranberry's puur te zuur? Er is ook diksap of siroop met suiker. We mengen het sap soms ook met appelsap om de smaak iets zachter te maken."

Hans: "Ik mag natuurlijk niet beloven dat de bes goed is tegen alle kwalen, maar als je logisch nadenkt: ze bevatten vitamine C, een sterke antioxidant. Mijn advies: altijd een zakje bevroren cranberry's in de diepvries, dan grijp je nooit mis, en een fles sap in de koelkast voor een extra scheutje vitamines op z'n tijd. Zo kom je de winter wel door."

Lees meer over Terschellinger Cranberries