"Kort geleden nodigde Ekoplaza mij uit om een korte inleiding te houden ter gelegenheid van de opening van 'de eerste gifvrije supermarkt in Nederland’. We stonden daar op een vroege woensdagmorgen op een brede stoep ergens in Amsterdam. Al om 8 uur was het flink warm. Weer zo’n bloedhete dag, waarvan we er dit jaar verontrustend veel gehad hebben," aldus Maurits Groen.

Wie is hier nou gek?
‘Gifvrije supermarkt’, overdacht ik. ‘Wat bizar eigenlijk dat we in 2018 moeten vieren dat er in Nederland een eerste gifvrije supermarkt is! Waarom nu pas, en waarom is dat trouwens niet normaal? Wie heeft er ooit bedacht dat we ons voedsel met gebruik van gif zouden moeten gaan produceren?' Wanneer je zo nadenkt, vallen je ineens allerlei andere ongerijmdheden op in de manier waarop we onze economie hebben ingericht.

Als zevenjarig jongetje hoorde ik een keer dat papier van kranten werd gemaakt. Fascinerend. Maar ik zag ook dat we bijvoorbeeld uitgelezen kranten in de vuilnisbak gooiden, en hoorde dat al dat vuilnis vervolgens gewoon ergens werd gestort. Toen ze daarom vlakbij ons huis op een dag een groot aantal bomen omkapten om plaats te maken voor nieuwbouw, begon ik oud papier in te zamelen. Want dan kon daar nieuw papier van gemaakt worden (had ik gehoord). Leek me logisch, hergebruik. Niet veel later begon ik ook oud ijzer (kon je omsmelten!) en lompen, oud textiel (gebruiken ze in bankbiljetten!) op te halen. De kringloop-gedachte, zeg maar. Bijdragen aan wat we tegenwoordig aanduiden met de chiquere term 'circulaire economie’.

Ik kon het nooit begrijpen dat mensen spullen niet zo maakten, dat je ze gewoon kon repareren en hergebruiken. Ik kende toen nog niet het begrip ‘externaliteiten’ -de meest absurde term die de mensheid ooit heeft bedacht: het is daarmee alsof je je ogen dichtdoet en denkt dat niemand je dan ziet. ‘Externaliteit’, een in de huidige economische wetenschap en de praktijk volkomen geaccepteerd begrip, gaat het ervanuit dat als jij je ergens vanaf maakt, dat het dan ook niet meer bestaat.

Botweg gezegd: als het jou als bedrijf lukt om milieuschade kosteloos af te wentelen op de samenleving, dan is het je gelukt die kosten te ‘externaliseren’. Falende wet/regelgeving, falende handhavers, en de samenleving is de dupe -maar jij bent erin geslaagd te externaliseren. Dat lijkt een win/loose situatie, maar dat is een kortzichtige analyse. Want als de samenleving schade lijdt, dan slaat dat uiteindelijk ook terug op degenen die de schade hebben veroorzaakt en daar particuliere korte-termijnwinst mee geboekt hebben. Neem klimaatontwrichting. Veroorzaakt door de gratis uitstoot van broeikasgassen, maar de gevolgen gaan elke wereldburger raken. En als je om je heen kijkt, zie je dat ‘externaliteiten’ welig tieren. Misschien een interessante uitdaging om er steeds meer te ontdekken. Want er zit een patroon in. Het is namelijk een basisprincipe in onze economie -en het is zaak om dat bizarre idee dat er zoiets zou kunnen bestaan als ‘externaliteiten’ uit de wereld helpen, voordat het ons uit de wereld helpt.

De eerste gifvrije supermarkt is daarbij een betekenisvolle stap. Al moeten we snel meer stappen gaan nemen, en zelfs flink hard gaan lopen, want de urgentie voor verandering is hoog.